को बढी महत्त्वपूर्ण, आमा वा पत्नी ?

'भेडा भेडासित, बाख्रा बाख्रासित' भनेझैँ मन र विचार मिलेका व्यक्तिहरू नै आपसमा साथी बन्छन् । यसको अर्थ यो होइन कि, हरेक साथी समान चरित्र र सोचाइका होऊन् । कोही बहिर्मुखी चरित्रका हुन्छन्, कोही तुलनात्मक रूपमा अन्तर्मुखी । कतिपय साथीसँगको सम्बन्ध भावनाप्रधान हुन्छ, कतिसँग विचारसामीप्य हुन्छ । लगभग वर्षदिनअघि विचारप्रधान सम्बन्ध भएका एकजना साथीसँग मेरो गम्भीर बहस भएकोे थियो । बहसको विषय थियो— जीवनमा आमाको महत्त्व बढी कि पत्नीको ? संयोगले हामी दुवै अविवाहित थियौँ । हामी आफ्नो विचार लाद्ने भन्दा पनि, पारिवारिक जीवनको यथार्थ विश्लेषणमा केन्दि्रत थियौँ ।

दसैँ नजिकिँदै गरेको आजको समयमा दोहोरो यादको मारमा छु म । मलाई एकातिर ममतामयी आमाको याद ज्यादा आइरहेको छ, अर्कातिर टाढा रहेकी पि्रय जीवनसाथीको सम्झना टड्कारो भइरहेको छ । अध्ययन र करिअरका लागि म आमाबाट प्रत्यक्ष रूपमा टाढा रहेको दशक भएको छ । आत्मनिर्भरता र परिपक्वताका लागि मैले आफ्नो जीवनसाथीलाई कुराएर राखेको पनि आधा दशक भइसकेको छ । दुवैतर्फ मैले आफ्नो कर्तव्य र दायित्व इमानदारीपूर्वक निर्वाह गर्दै आइरहेको छु । आज किन फेरि, मलाई अनायास वर्षदिनअगाडिको साथीसँगको बहस याद आयो, जीवनमा आमाको महत्त्व बढी कि पत्नीको ?

'सर्जकले सृजनालाई माया गर्छ,' बहसकै क्रममा साथीले दार्शनिक पाराले भनेका थिए । उनको यो अभिव्यक्ति आमाभन्दा पत्नीको महत्त्व ज्यादा हुन्छ भन्नेतर्फ लक्षित थियो । आमा र पत्नीबाट उठान भएको हाम्रो बहस बा र छोराछोरीसम्म फैलिसकेको थियो । हाम्रो सामूहिक बुझाइ थियो— हरेक बाआमालाई छोराछोरीको अधिक माया हुन्छ । तर, तिनै छोराछोरीले बाआमाभन्दा आफ्ना सन्तानलाई बढी महत्त्व दिन्छन् । तीतो लाग्ने यो मानवीय चरित्र सांसारिक यथार्थ हो, जसलाई स्वाभाविक मान्दै साथीले भनेका थिए, 'सर्जकले सृजनालाई माया गर्छ ।' यहाँ उनले हरेक पुस्तालाई सर्जक र तिनका सन्तानलाई सृजना मानेका थिए ।

गत 'भ्यालेन्टाइन डे'को दिन च्याट हुँदै गर्दा मैले मेरी जीवनसाथीलाई भनेको थिएँ, 'तिमी मर्यादाक्रममा मेरी आमाबराबर नै छ्यौ ।' सोचेँ, आमाबराबर स्थान पाएकामा पक्कै उनी खुसी हुन्छिन् । तर मैले यो सोचिनँ, उनको अपेक्षा सायद मर्यादाक्रममा एक नम्बरमै पुग्ने पो थियो कि ! अहिले म सोचिरहेको छु, मैले आफूलाई जन्म दिने, आजसम्म मेरो संरक्षण गर्ने आमाको बराबर हैसियत पाँच वर्षअगाडि मात्र भेटिएकी जीवनसाथीलाई कसरी दिन सकेँ हुँला भनेर ! मैले आफ्नी जीवनसाथीलाई आमाभन्दा बढ्ता महत्त्व दिएझैँ लाग्यो । चित्त बुझाएँ, 'सर्जकले सृजनालाई माया गर्छ ।'

थाहा छ, प्रेम नापेर गरिँदैन । तर, मैले प्रेम गर्दा मनसँगै मस्तिष्क पनि पर्याप्त खियाएको छु । जति मेरो प्रेम अगाडि बढ्दै गयो, उति मैले जीवनसाथीमा मेरो परिवारप्रतिको दायित्वबोध गराउँदै गएँ । एकदिन मैले भनेको थिएँ— आफ्नी जीवनसाथीसँग, 'म सब कुरा सहन सक्छु, तर आमाका आँखामा आँसु देख्न सक्तिनँ । यो कुरा याद गर ।' आफूलाई भाग्यमानी ठान्छु म, यसकारण कि मेरी जीवनसाथीले सधैँ मेरो यो मनोभाव बुझिदिइन्, बुझिरहेकी छिन् ।

आफ्नी जीवनसाथीलाई 'तिमी मर्यादाक्रममा मेरी आमाबराबर छ्यौ' भनेर मैले भन्दा उनले मलाई प्रश्न गरेकी थिइन्, 'एकातिर म, अर्कातिर हजुरको परिवार, कसको बढी महत्त्व देख्नुहुन्छ ?' प्रश्न भावोत्तेजक थियो । मैले सहजतासाथ जवाफ दिएँ, 'परिवार मेरो फाउन्डेसन हो, तिमी त्यसमाथिको बिल्डिङ । आफैँ भन, कसको महत्त्व कम, कसको बढी ?' उनको जवाफ थियो, 'फाउन्डेसन नभई बिल्डिङ बन्दैन ।' मलाई खुसी लाग्यो, उनले आफ्नो 'आधार'को महत्त्व बुझिन् ।

पुरुषलाई आमाको स्नेह र आशीर्वाद चाहिएजस्तै पत्नीको साथ र प्यार पनि चाहिन्छ । मातृस्नेह र पत्नीप्रेम पाउनु छोरा र पतिको अधिकार हो । जहाँ अधिकार, त्यहाँ कर्तव्य र दायित्व हुन्छ । आमाको स्याहार गर्नु हाम्रो कर्तव्य भएजस्तै पत्नीको संरक्षण गर्नु दायित्व हो । व्यक्तिबाट सुरु भएको मानवसभ्यता परिवार, समाज, राष्ट्र र अन्तरराष्ट्रसम्म फैलिएको हुन्छ । पारिवारिक जीवनको लामो यात्रामा हामीलाई आमाको निर्देशन जसरी अपरिहार्य छ, त्यसैगरी पत्नीसँगको सहकार्य पनि । यो कुरा आमाको छोरा र पत्नीको पति भई बसेका हरेक पुरुषले बुझ्नु जरुरी छ । पुरुषलाई छोरा र पतिको सन्तुलित दायित्व निर्वाहमा बाँच्न सघाउने मामिलामा हरेक नारीको उत्तिकै महत्त्व हुन आउँछ । नारीले बुझ्नुपर्छ— 'सास भी कभी बहू थी !'