लिभिङ टुगेदर'को बढ्दो प्रभाव

कुनै एउटा समय थियो, विवाह गरेपछि मात्र श्रीमानले श्रीमतीको अनुहार देख्ने अनि श्रीमतीले श्रीमानको । हाम्रा हजुरआमाहरूले अझै पनि यस्तै कुरा सुनाउने गर्छन्, तर अहिले समय बदलिएको छ । 'लिभिङ टुगेदर' रहने अर्थात् बिहे नगरी केटाकेटी सँगै बस्ने परम्परा । 'लिभिङ टुगेदर'मा रहँदा औपचारिक रूपमा विवाह गरिँदैन । तर यस सम्बन्धमा पुरुष र महिला सँगै बस्छन्, अनि विवाहपछि गरिने सम्पूर्ण काम यस सम्बन्धमा स्वीकार्य हुन्छ । यद्यपि विवाह नगरी सँगै बस्ने परम्परा लिभिङ टुगेदरलाई हाम्रो समाजले मान्यता दिइसकेको भने छैन ।पोखरा निवासी ३६ वर्षीय गंगामाया (नाम परिवतन) का श्रीमान कतारमा काम गर्छन् । गंगामाया अहिले काठमाडौंको सामाखुसीमा डेरा गरी बसेकी छिन् । उनी काठमाडौं आएको ५ वर्षजति भयो । यहाँ आउने बित्तिकै उनले साथी विनितासँग सम्र्पक

गरिन् । विनिताका श्रीमानले उनलाई डेरा खोज्न निकै सहयोग पुर्‍याए र उनैले खोजिदिएको डेरामा गंगामाया बस्न थालिन् । समय बित्दै जाँदा गंगामायाको सम्बन्ध हितैषी विनितासँग भन्दा पनि उनका पति भरतसँग बढ्ता हुन थाल्यो । यता भरतका श्रीमतीसहित तीन छोरी छन् । अहिले भरतले आफ्नो परिवारलाई भन्दा बढ्ता समय गंगामायालाई दिनथालेका छन् । भरत र गंगामाया दुवै सँगै बस्ने गरेको अर्थात् लिभिङ टुगेदरमा रहेको कसैलाई  भन्न चाहँदैनन् । गंगामायाका श्रीमानले कतारबाट पठाएको रुपैयाँ बुझ्न भरत नै मनी एक्सचेन्जमा पुग्ने गर्छन् । कतारबाट पठाएको रुपैयाँले भरतले गर्नुसम्म मोज त गरेकै छन्, गंगामायालाई झूटो प्रेमको जालोमा पारेर उनका श्रीमानले पठाएको रुपैयाँमाथि उसले नै सम्पूर्ण रूपमा अधिकार जमाउने गरेका छन् ।

यस्तै अर्को जोडी हो, काठमाडौकै विनय र प्रणिता । उनीहरूको प्रेम विवाह भएको ४ वर्ष पुग्यो । अन्तरजातीय विवाह भएको हुँदा दुवैको परिवारले उनीहरूलाई घरपरिवारमा स्वीकारेनन् । त्यसैले उनीहरू काठमाडौंमा फल्याट लिएर बस्ने निधो गरे । तर महँगीका कारण दुईजनाको कमाइले पनि उनीहरूलाई खर्च धान्न निकै धौधौ पर्‍यो । दुवैजनाले अमेरिका जानका लागी कोसिस गरे, तर विनयको मात्र भिसा मिलेकाले पहिले विनय जाने त्यसपछि मात्र प्रणिता जाने निर्णयमा विनय अमेरिका गएको पनि २ वर्ष भइसक्यो । विनय अमेरिका गएपछि यता प्रणिता एक्लै भइन् । विस्तारै प्रणिताको सम्बन्ध विनयकै साथी राजसँग बढ्न थाल्यो । राज अविवाहित युवक हो । सँगै बस्नका निम्ति प्रणिताले गरेको अनुरोधलाई उसले पनि सहजै स्वीकार्‍यो । त्यसपछि उनीहरू सँगै बस्न थाले । एक दिनको कुरा हो, राज र प्रणिता मोटरसाइकलमा धुलिखेल घुम्न हिँडेछन् । धुलिखेलबाट र्फकने क्रममा मोटरसाइकल दुर्घटनामा परी दुवैजना नराम्ररी घाइते भए । राजको भाँचिएको खुट्टा अहिले ठीक भइसकेको छ, तर प्रणिताको कम्मरको ढाँड फुस्किएकाले अझै हिँडडुल गर्न सक्दिनन् । प्रणिताको घरका मान्छेले यी सब कुरा थाहा पाएपछि वास्तै राखेनन् । श्रीमती र भविष्यका लागि कमाउन विदेश गएका श्रीमान विनयलाई यी सब कुराको जानकारी दिइएको छैन । उनले यी सबै कुरा सुनेपछि प्रणितालाई स्वीकार्लान् या नस्वीकार्लान्, त्यो आफ्नै ठाउँमा छ । तर औपचारिक विवाह नगरी सँगै बस्ने परम्परा लिभिङ टुगेदरलाई हाम्रो समाजले मान्यता नदिएकाले यस्ता घटना हुँदा के गर्ने ज्यादै जटिल बन्ने गरेको छ । हाम्रो समाजमा यस्ता जोडीको संख्या बढ्दै गए पनि समाजको डरले उनीहरू आफ्नो निजी मामिला लिभिङ टुगेदर सार्वजनिक गर्न चाहँदैनन् । तर यसरी एकैसाथ बस्नेहरूमा अर्थात् लिभिङ टुगेदर रहनेहरूमा अविवाहित युवायुवती, विवाहित पुरुष र अविवाहित महिला, अविवाहित पुरुष र विवाहित महिला, एकल महिला तथा पुरुष र दुवै विवाहित तर श्रीमान या श्रीमती आफूसँग नरहेकाहरू नै पाइन्छ । विश्वमा लिभिङ टुगेदरको स्थितिलाई हेर्ने हो भने बेलायतमा २५ प्रतिशत बच्चा, लिभिङ टुगेदर सम्बन्धबाट जन्मेका पाइन्छन् । यसैगरी डेनमार्क, नर्वे र स्वीडेनमा ५० प्रतिशत बच्चा अविवाहित जोडीबाट जन्मेका छन् । प|mान्समा १७.५ प्रतिशत र अष्ट्रेलियामा २२ प्रतिशत जोडी लिभिङ टुगेदर रिलेसनसिपमा रहेका छन् । छिमेकी मुलुक भारतमा भने लिभिङ टुगेदर सम्बन्धलाई सामाजिक मान्यता दिइएको

छैन । तर बढ्दो सहरीकरण र पश्चिमी प्रभावले यसप्रकारको सम्बन्ध मौलाउँदै गएको छ । जे होस्, नयाँ पुस्ताको बदलिँदो जीवनशैली लिभिङ टुगेदरमा रहँदा आर्थिक रूपमा दुवैलाई फाइदा पुग्ने तथा कम खर्चमा जिउन सजिलो हुने मान्यताले केही युवायुवती यसतर्फ आकषिर्त भएको पाइन्छ । तर हाम्रोजस्तो मुलुकमा यस्तो सम्बन्धबाट महिला नै प्रताडित हुने गरेका छन्, किनभने सबभन्दा पहिले महिलाको चरित्रमाथि नै समाजले प्रश्नचिह्न उठाउने गरेको पाइन्छ । त्यतिमात्र नभई यसप्रकारको सम्बन्धबाट जन्मने बच्चाको पहिचानको समस्या हुन्छ । यसबाहेक बच्चा, पैतृक सम्पत्ति लगायतका अधिकारबाट बञ्चित रहने समस्या हुन्छ, किनभने घरेलु हिंसा- कसुर र सजाय ऐन, २०६६ मा घरेलु हिंसा भनी किटान गरिएको नाताभित्रको सम्बन्धमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्ध राख्ने व्यक्तिका लागि यो ऐन आकषिर्त हुन नसकेको अवस्था छ । त्यसैगरी लोग्ने-स्वास्नीको महलको ४ नम्बरको व्यवस्थाअनुसार पनि नाता कायम नभएसम्म अंश लगायतका अधिकार पाउन नसक्ने अवस्था छ । लोग्ने-स्वास्नीको महलको ५ -क) नम्बरमा 'कसैसँग आफ्नो नाता सम्बन्ध कायम गराइमाग्न नालिस गर्न हुन्छ, नाबालक भए अरू हकवालाले समेत त्यस्तो नाबालकको नाता सम्बन्ध कायम गराइमाग्न नालिस गर्न हुन्छ' भन्नेसमेत उल्लेख भएको पाइन्छ । यसरी हेर्दा लिभिङ टुगेदर सम्बन्ध राख्नेहरूको हितमा कानुन नरहेको भए पनि पछिल्लो समय केही युवाले लिभिङ टुगेदरलाई सहज ढंगमा ग्रहण गर्नुपर्ने र वैधानिकता प्रदान गर्नुपर्ने मान्यता राख्न थालेका छन् । तर अर्काथरी भने यस किसिमको सम्बन्ध राम्रो नभएको र यस्तो सम्बन्धले दाग लगाउने धारणा राख्छन् । लिभिङ टुगेदर नितान्त व्यक्तिगत र निजी मामला हो । कोही व्यक्ति स्वेच्छाले सँगै बस्न चाहन्छन् भने कसैलाई केही भन्ने र रोक्ने अधिकार त हुँदैन । तर कसैसँग सँगै बाँच्ने-जिउने अनि मर्ने प्रण गरिसकेकाहरूले भने आफ्नो श्रीमान या श्रीमतीलाई छलेर क्षणिक फाइदाका लागि अर्काको श्रीमान या श्रीमतीसँग लिभिङ टुगेदरमा रहनु भनेको  विश्वासघात गर्नु हो ।