नमरी स्वर्ग देखिन्न

कमल रिजाल

चिनियाँ दार्शनिक कन्फ्युसियस भन्छन्- 'संसारमा केही मानिस यस्ता पनि छन् जो स-सानो राम्रो काम गर्नाले अरुको भलाइ गर्न सक्दैन भन्ने ठान्छन् र राम्रो काम गर्दैगर्दैनन् । त्यस्तै संसारमा केही यस्ता मानिस पनि छन् जो स-सानो नराम्रो काम गर्नाले कसैको नराम्रो गर्दैन भन्ने ठान्छन् र नराम्रो काम गरिरहन्छन् । फलतः उनीहरूको नीचपन र अपराध यति बढेर जान्छ कि त्यसलाई आँखा चिम्लिन पनि सकिन्न र क्षमा दिन पनि सकिन्न ।' सबै सानोबाटै ठूलो हुने हो र थोरैबाटै धेरै हुने हो । वृक्ष बन्ने पनि बीज नै हो, समुद्र बन्ने पनि थोपाथोपा मिलेर नै हो । सबैले म एउटाले नराम्रो गरेर के फरक पर्छ र भन्न थाल्ने हो भने संसारमा राम्रो काम गर्ने एउटै पनि हुँदैन र सबैले अरुले जे सुकै गरुन् मैले चाहिं राम्रो गर्नपर्छ भन्दै जाने हो भने नराम्रो गर्ने कोही पनि हुँदैन । एकपटक एउटा राजाले देशवासीलाई आदेश दिएछन्- 'म दूधको पोखरी बनाउन चाहन्छु भोलि बिहान सबेरै सबैले अमुकस्थानमा खनिएको पोखरीमा एक-एक लोटा दूध खन्याउनु ।' देशवासीले राजाको आज्ञालाई हुन्छ त भनेछन् तर सित्तैमा एक लोटा दूध गुमाउन भने कोही पनि चाहँदैन रहेछन् । त्यसैले उनीहरू सबैले दूध अरुले ल्याइहाल्छन् म एउटाले पानी खन्याएर के फरक पर्छ र भन्ने सोच्न थालेछन् र धमाधम पानी ल्याउँदै खन्याउँदै गर्न थालेछन् । फलतः पोखरी पानी नै पानीले भरिएछ दूध त एक थोपा पनि परेनछ । यो कथा एकादेशको मात्र होइन, राम्रो काम अरुले मात्र गर्ने हो मैले त जे गरे पनि हुन्छ भनी ठान्ने हामी सबैको कथा हो यो । संसार आफै बिग्रदैन, कतिपय मानिस समयलाई दोष दिन्छन् त्यो पनि सही होइन । जब मानिसको विचार र व्यवहार बिग्रन्छ तब संसार बिग्रन्छ । मानिसले जस्तो व्यवहार गरेको छ समयले पनि त्यसैको फल फर्काइ दिनेमात्र हो । मिलेर बनाउन चाहे नराम्रो पनि राम्रो बन्छ होइन भने हीरामा पनि कीरा लाग्न बेर लाग्दैन । मान्छेले चाहे ढुङ्गामा मूर्ति देख्न पनि सक्छ मान्छेलेे चाहे मूर्तिलाई ढुङ्गोमात्रै देख्न पनि सक्छ । संसार बनाउने कि बिगार्ने मानिसकै हातमा छ बिगार्न चाहे बिग्रन्छ सपार्न चाहे सप्रन्छ । प्रायः हामी अरुलाई दोषी देख्छौं । दोष आˆनै आँखामा छ कि भन्नेतर्फ भने ध्यान दिन भ्याउँदैनौं । जननायक विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले दोषी चश्मा त्यसै लेखेका होइनन् । दोष कहाँ छ, अरुमा कि अरुलाई हेर्ने आˆनो आँखामा ? पहिले त्यसैको छिनोफानो आवश्यक छ । हामी एउटा औंलाले अरुको दोष देखाइरहेका त हुन्छौं तर यतिबेला अन्य चारवटा औंला आफँतिर फर्किरहेका छन् भन्ने कुरो भने सोच्न भ्याउँदैनौं । मुख्य गडबडी नै यहींनेर छ । जतिबेलासम्म ठूलो मानिस भएस् भन्नुको सट्टा असल मानिस भएस् भन्ने परम्परा बसाइन्न, जतिबेलासम्म सबैलाई जित्नसक्ने भएस् भन्नुको सट्टा सबैलाई बोक्नसक्ने भएस् भन्न थालिन्न र जतिबेलासम्म शिक्षाको नाममा खोक्रो आदर्श र आडम्बरको भारी बोक्न र बोकाउन छोडिन्न त्यतिबेलासम्म यस्ता प्रवृत्ति दोहोरिरहन्छन् । प्रायः मानिस पहिले देश बन्नपर्छ त्यसपछि मानिस आफैँ बन्छ भन्छन् त्यो पनि आडम्बर नै हो । सुन्दा राम्रो लाग्छ- 'हो पहिले देश बन्नुपर्छ । देशकै विकास नभए मानिसको विकास कसरी हुने ?' तर यथार्थ के हो ? के मान्छे नबनी देश बन्छ ? के मानिसको विकास नभई देशको विकास भएको उदाहरण कतै छ ? व्यक्तिको विकास भए समाजको विकास हुन्छ समाजको विकास भए देशको विकास आफँै हुन्छ, कसैले गर्नुपर्छ भनिरहनै पर्दैन । व्यक्ति बने नै देश बन्ने हो । व्यक्ति सुध्रे देश सुध्रन्छ व्यक्ति बिग्रे देश बिग्रन्छ । सुन्दा अपि्रय लाग्नसक्छ तर यथार्थ त्यही हो तर हामीले न भने बमोजिम गरेका छौं न गरे बमोजिम भनेका छौं । हामी भन्छौं एउटा गर्छौं अर्कै । यसैमा अभ्यस्त छौं त्यसैले यसको विपरीत कसैले गरेको कुरा सु्न्न पनि चाहन्नौं । अहिलेसम्म देशको विकास गर्छौं भन्ने कति आए हामी सबैलाई थाहा छ । उनीहरूले साँच्चै देशको विकास गरे कि आˆनो त्यो पनि थाहा छ । जब आफू र आˆनाको नै विकास गर्नुछ भने देशको विकासको कुरो किन गर्ने ? भनाइ र गराइमा तालमेल नमिलेको भनेको पनि यही हो, फोस्रो आदर्श र आडम्बर भनेको पनि यही हो । भन्न सक्नुपर्छ सबैले, विशेषगरी देश बनाउछौं भन्नेहरूले हामी पहिले आफू बन्छौं, आˆनालाई बनाउँछौं त्यसपछि देशको विकास गछौर्ं । मोही माग्नेले ढुङ्ग्रो किन लुकाउने ? यथार्थ त्यही हो । आफू नबनी कसैले पनि अरुलाई बनाउँदैन, बनाएको छैन, बनाउनैसक्दैन । नमरी स्वर्ग कसले देखेको छ र ? एउटाले खाएर अर्को अघाएको उदाहरण पनि छैन । यसो भन्नु प्राकृतिक नियमकै विपरीत कुरा हो । यसै पनि समाज भएर व्यक्ति भएको होइन व्यक्ति भएर नै समाज भएको हो । त्यस्तै देश बनेर समाज बनको होइन समाज मिलेर नै देश बनेको हो । व्यक्ति बलियो भए समाज बलियो बन्छ समाज बलियो भए देश आफैँ बलियो बन्छ । संसारमा कसैको पनि ठेेकेदार कोही होइन, हुनैसक्दैन । सबैले आˆनो ठेकेदार आफैँ बन्ने हो, सबैले आˆनै असली ठेकेदार बन्नसक्ने हो भने देशको विकास हुन बेर लाग्दैन । संसारमा कसका लागि को आएको छ र ? हामी सबै आˆनै लागि आएका हौं र आˆनै लागि केही गर्ने प्रयास गरिरहेका छौं । त्यसैले हामी सबैले साँच्चै आˆनो जीवन सुधार्ने हो भने कन्फ्युसियसले भने जस्तै आफूलाई ठूलाको जुन व्यवहार मन पर्दैन सानालाई त्यस्तो व्यवहार गर्नु हुँदैन र सानाको मन नपरेको व्यवहार ठूलामाथि गर्न पनि हुँदैन