पहिले पति पीडित अहिले पत्नी पीडित

यमुना अर्याल

दुई हप्ता पहिलेको नेपाल साप्ताहिकमा पत्तीपीडितको कहानी पढेपछि केही नलेखी बस्नै सकिँन । मेरै आखाँले देखेका कैयौँ पत्नीपीडित छन जो समाजको इज्जतका लागि हिंसा सहेर बसेका छन । केही भन्नै नहुने, अधिकार र समानता कुरा झिकी हाल्ने , एक पैसाको जागिर खायो भन्दै दश पैसाको फुर्ती लगाउने नेपाली महिलाको परिपाटी देख्दा त लाजै लाग्छ । हुन त यी कुरा हाम्रा अधिकारकर्मीले सुनेभने महिला भएर पनि महिलाविरोधी कुरा गरेकी भन्लान् । अझ यिनै महिलाहरु पुरुषले हेपे भन्दै नारा लगाउँछन । आफूले दुई पैसा कमाउँदैमा त्यत्रो धाक लगाउने महिलाले सोँच्नु पर्ने हो आफ्ना श्रीमानले कमाई गरेर श्रीमती घर परिवार सबैलाई पालेका हुन्छन । उनीहरुले यसो केही भनेपनि सहनुपर्छ । यहाँ पुरुषले जति महिलाले कमाउथे र घरपरिवारको सबै जिम्मा आफ्नै काँधमाथि थुपारिन्थ्यो

भने हरेक दिनजसो पुरुष महिलाको हिंसाबाट अझैँ बढी प्रताडित हुन्थे । अहिले तथ्यांककै कुरा गर्ने हो भने ६५ प्रतिशत महिला पुरुषबाट पीडित छन ३५ प्रतिशत पुरुष महिलाबाट पीडित छन् ।

‘अधिकारकर्मीको संगतमा लागेपछि मेरी श्रीमती निकै बिग्रेकी छ । ऊ त आजकाल भूईमा न भाँडामा भएकी छ । छोइसक्नु छैन । श्रीमानलाई मान सम्मान गर्नु त उसका लागि निकै टाढाको कुरा हो, राम्रोसँग बोल्ने पनि ढंग छैन । खै के के सिकाउँछन यी महिला अधिकारकर्मीहरु, मेरो त होस् हृवास नै खान लागिसकी ‘ । अनामनगरका एक घरबेटीले डेरावालासँग आफ्नै गुनासो पोख्दै थिए । पहिले पहिले राम्रो व्यवहार गर्ने श्रीमती एकाएक परिवतर्न भएपछि उनी छक्क परेका छन । ‘मुखमा जे आयो त्यही बोल्छे, यति छाडा भइकसी म केही भन्नै सक्दिन, सधैभरी अफिसबाट आउँदासाथ सोधखोज गर्ने चिया खुवाउने, खाजा खाए नखाएको सोध्ने श्रीमती आजकाल भोक लागे आफै बनाउने खाने, सक्दिन म तिम्रा जुठा भाँडा मोलेर बस्न भन्छे । तिर्खा लाग्नेले खोला धाउनुपर्छ जे मन लाग्छ गर भन्छे ।’ एक छोरा एक छोरी सात र आठ कक्षामा पढ्छन । आमाको संगतले छोराछोरीले पनि उस्तै व्यवहार गर्न थालेका छन उनलाई । राम्रो मुखले यसो गर छोरा भन्दा त्यती काम गर्न पनि सक्नुहुन्न र भन्छन रे । ‘कोही इष्टमित्र पनि घरमा बोलाउँदैन उनी । बरु बाहिरै गएर भेट्छु किन सबैलाई बेइज्जत देखाउनु, जे छ म आफै सहेको छु ।’

एनले गुनासो पोख्दै गर्दा अर्का पत्नीपिडित उदाय । पुतलीसडकमा बसोवास गर्दै आएका पूर्वी नेपालका एक पुरुष जो दिनमा पाँचवटा क्याम्पसमा स्नातक तहका विद्यार्थीलाई एकाउन्ट विषय अध्यापन गराँउँदै आएका छन । उनी क्याम्पसबाट घरमा खाना खान आउँदा श्रीमती हुदिनन्, हुन्छ त केवल जुठा भाँडा र लथालिंग कोठा । एक दिन दुइ दिन होइन वर्षौ भइसक्यो उनले यस्तो नियती भोगेको । श्रीमती त्यही नजिकैको सहकारी संस्थामा क्रृण अधिकृतको रुपमा कार्यरत छिन् । श्रीमान उज्यालो नहुँदै पढाउन पुगिसक्नुपर्छ । श्रीमती आठ बजे उठ्छिन हतारहतार आफ्नो काम गर्छिन खाना पकाउँछिन खान्छिन अफिस जान्छिन । श्रीमानको बारेमा कुनै मतलव छैन ।’ विहान अलि छिटो उठ् खाना पकाऊ मलाई पनि राखिदेऊ भन्दा उल्टै जवाफ लगाउँछिन म गाऊको बुहारी होइन विहान भालेको डाकोसँगै उठ्ने मन लाग्छ भने पकाएर हड्किसमा राखेर जाऊ आएर खाऊ । आफ्नो काम आफै गर्ने हो । मलाई तिमीले पकाएर खुवाउनु पर्दैन म पनि खुवाउन सक्दिन ।’

श्रीमानले श्रीमतीलाई नसम्झाएका होइनन तर सम्झिने भए पो । ‘आफ्नो त भाग्य नै यस्तो , जिन्दगीमा कुनै गल्ती गरेँ भने यही बिहे गर्नु नै महा गल्ती भयो मबाट ‘ नजिकका आफन्त भेट्दा भेटैपिच्छे प्रयोग गर्ने थेगो हो यो । श्रीमती समानता खोज्ने परिन्, जुठा भाडाँ श्रीमानले पनि माज्नूपर्छ , नमाजे जुठै भाडाँमा खानुपर्छ भन्छिन उनी । मानवअधिकारबादी महिलाको संगतमा लागेपछि बढ्दा घमण्डी भएको श्रीमानको गुनासो छ । ‘बिहे गरेको पाँच वर्ष भयो शुरुमा राम्रो भएपनि पछिपछि त्यतीकै नराम्रो हुन थाल्यो । हाम्रो पारिवारिक स्टाट्स पनि नमिल्ने होइन, बुवाको खोजीमा मैले हेरेरै चित्त बुझाएर बिहे गरेको हुँ तर भइदियो दुर्भाग्य । हामी सन्तान जन्माउने मेशिन होइनौँ, तिमीले चाहन्छौ भने अर्को बिहे गर सन्तान जन्माऊ तर म पाउन सक्दिन भन्छिन उनी। ‘ उनी पुर्पुरोमा हात लगाउँदै भन्छन ‘यो समानता भन्ने चिज बडा डरलाग्दो रोग रहेछ । हुँदाहुँदा सन्तान पनि पुरुषले जन्माऊ भन्न थाले आइमाईहरु ‘। बिहे गरको पाँच बर्षसम्म पनि उनका सन्तान छैनन । घरपरिवारबाट दवाव आउँछ आजसम्म पनि नातिनातिना देख्न पाइएन हामी मरेपछि जन्माउनू, श्रीमती भने तैँ जन्मा भन्छिन विक्षिप्त जस्तै देखिन्छन श्रीमान् ।

निजामती सेवामा नासुको जागिर खाँदै गर्दा खरिदार स्तरकी युवती बिहे गरेका बानेश्वरमा बसोबास गर्ने एक कर्मचारी यतिबेला भाग्यलाई सत्तोसराप गर्दैछन । शुरुमा सरकारी जागिरे श्रीमती भित्राउन पाएकोमा उनी लगाएत घरपरिवार जति खुसी थियो अहिले उत्ति नै दुखी बनेकेा छ । ‘तँ भन्दा म के कम भन्दै मानमर्दन त कहाँ हो कहाँ आफ्ना माइतीको धाक देखाउने , नन्द आमाजुलाई वास्ता नगर्ने दशैँमा घर जाँदा पनि जागिरकै फूई लगाउने, इष्टमित्र कसैको मान नगर्ने व्यवहारका कारण समाजले पनि यस्ती आइमाई बिेह गर्नुभन्दा नपढेकी बिहे गरेकेा भए कम्तिमा मानमर्दन गर्न त जानेकी हुन्थी ‘भन्नेहरु बढेका छन ।

यी त केवल प्रतिनिधि घट्नामात्र हुन । यस्तै पात्र खोज्दै जाने हो भने ठूलै शृखला बन्छ । विशेष गरी शहरमा पत्नीपिडतकेा सख्या बढी छ । खानदानीका छोरी बिहे गर्नेहरु बढी पिडित बनेक छन । अझ जागि खाएकी श्रीमती बिहे गर्ने पुरुषहरु पिडामा जिन्दगी बिताउन बाध्य भएका प्रशस्तै उदाहरण छन । दमन चाहे पुरुष होस् चाहे महिला कसैले कसैमाथि गर्नुहुँदैन । समानता र समावेशीको नाममा एकले अर्कालाई वास्तै नगर्ने, गन्दै नगन्नै, मान मर्दन नै नगर्ने परिपाटीले भावी पुस्तामा राम्रो सन्दैश प्रवाह हुँदैन ।